Palliatieve zorg en corona

Informatie en ondersteuning

Coronavaccinatie bij palliatieve patiënten
FAQ: Symptoomcontrole bij terminaal zieke COVID-19-patiënten
Vorming en tools

Afscheid en rouw tijdens corona
Beleid
Het belang van palliatieve zorg tijdens corona
Nuttige links
Onze werking
Contact

1. Informatie en ondersteuning

a. Coronavaccinatie bij palliatieve patiënten

Is het zinvol om een patiënt die palliatief is te vaccineren?

Een vaccin zou een groot verschil kunnen maken voor de levenskwaliteit van palliatieve patiënten en hun omgeving. Om die reden is het zeker zinvol om palliatieve patiënten te vaccineren, als hun gezondheidstoestand het toelaat. Op dit moment vermijden immers heel wat palliatieve patiënten elk sociaal contact uit angst voor besmetting. Ook de vaccinatie van mantelzorgers is van groot belang: als zij ziek worden en uitvallen, heeft dat gevolgen voor de persoon die zorg nodig heeft.

Wij hebben dan ook aan het kabinet van minister Beke de vraag gesteld om in de vaccinatiecampagne voldoende aandacht te hebben voor palliatieve patiënten en hun mantelzorgers.

Let wel, een vaccin biedt nooit 100% bescherming: ook wie gevaccineerd is, kan nog steeds ziek worden. Maar vaccinatie beschermt wel tegen de ernstige vormen van COVID-19. Het blijft steeds belangrijk om zoveel mogelijk de algemene regels te volgen: afstand houden, de ruimte ventileren, een mondmasker dragen, handen wassen.

Wanneer worden palliatieve patiënten en hun mantelzorgers gevaccineerd?

Net als de rest van de bevolking worden palliatieve patiënten en hun mantelzorgers gevaccineerd in functie van leeftijd en risico.

Op dit moment bevinden we ons in fase 2 van de vaccinatiestrategie:

Eerst worden alle 65-plussers gevaccineerd, in volgorde van leeftijd (de oudste personen eerst)
Daarna is het de beurt aan de risicopatiënten: dat zijn mensen tussen 18 en 64 jaar met een onderliggende aandoening die meer risico geeft op besmetting met COVID-19 of op een ernstiger verloop van de ziekte. De lijst van aandoeningen werd opgesteld op basis van advies van de Hoge Gezondheidsraad.

In de volgende fase van de vaccinatiecampagne is het de beurt aan de rest van de volwassen bevolking (vermoedelijk vanaf juni 2021)

Kortom, als de palliatieve patiënt of mantelzorger ouder is dan 65 jaar of op de lijst met risicopatiënten staat, zal hij of zij de komende weken een uitnodiging ontvangen. Patiënten die twijfelen of zij het vaccin mogen krijgen, raden we aan om contact op te nemen met hun huisarts of behandelend specialist.

Wat in alle andere gevallen?

Als de palliatieve patiënt jonger is dan 65 jaar en geen risicopatiënt is, wordt hij of zij in principe samen met de rest van de bevolking gevaccineerd. Niet elke palliatieve patiënt heeft een aandoening die op de lijst met risicopatiënten staat. Kankerpatiënten jonger dan 45 jaar worden bijvoorbeeld niet als risicopatiënten beschouwd, behalve bij hematologische kankers. Bij twijfel kunnen patiënten contact opnemen met hun huisarts, die kan inschatten of er toch een verhoogd risico is.

Er is ook steeds de mogelijkheid om je aan te melden voor de reservelijst van je vaccinatiecentrum. Heel wat vaccinatiecentra werken met reservelijsten: als er mensen niet komen opdagen voor hun vaccin, contacteren de centra de mensen op die lijst.

Waar vind ik betrouwbare informatie?

Voor burgers:

Voor zorgverleners:

b. FAQ: Symptoomcontrole bij terminaal zieke COVID-19-patiënten

1. ALGEMENE VRAGEN

Voor algemene vragen rond palliatieve en terminale zorg verwijzen we graag door naar:

- de richtlijnen palliatieve zorg (dyspnoe, palliatieve sedatie, vroegtijdige zorgplanning), te raadplegen via www.pallialine.be

- de expertise palliatieve zorg aanwezig binnen uw eigen regio

in de thuiszorg en woonzorgcentra kan u contact opnemen met de multidisciplinair begeleidingsequipe (MBE). Op onze website kunt u de palliatieve thuiszorgequipe in uw regio zoeken.
in de ziekenhuizen kan u contact opnemen met het palliatief support team (PST)

We wijzen ook op de volgende e-courses ontwikkeld door Howest (zie www.howest.be/nl/covid19):

2. VEILIGHEID EN BESCHERMING

Zijn er tips in verband met de praktische aanpak van een huisbezoek bij een palliatieve patiënt?

Volgende maatregelen dienen in acht genomen te worden:

zorg voor een goede verluchting in de kamer (raam open)
draag het nodige beschermingsmateriaal
houd voldoende afstand
beperk het aantal personen in 1 ruimte
beperk zo mogelijk de contacttijd

Voor meer informatie verwijzen we door naar:

de e-course van Howest over de hygiënische maatregelen ter preventie van COVID-19 in thuiszorg, gehandicapten- en ouderenzorg
de COVID-19-procedure voor thuisverpleegkundigen van Sciensano

3. HOEST

Welke soort hoestremmers kunnen ingezet worden bij COVID-patiënten in de terminale fase?

Bij de medicamenteuze symptomatische behandeling van hoest kunnen volgende hoestremmende middelen ingezet worden:

dextromethorfan 4-6 dd 15 mg p.o.
codeïne 6 dd 10-30 mg p.o. (in combinatie met laxativum). Codeïne wordt van oudsher als de standaard van hoestremmende middelen beschouwd, maar morfine is waarschijnlijk even effectief
dihydrocodeïne 10-20 mg 3 à 4 x per dag, is vermoedelijk binnen de codeïne-groep het sterkst hoestremmend, met de minste sedatie
slow release morfine 2 dd 10-20 mg p.o. (in combinatie met laxativum). Als de patiënt al morfine gebruikt, de dosering verhogen met 50%
bij droge hoest, niet reagerend op opioïden, is effect beschreven van paroxetine 1 dd 20 mg p.o. en van gabapentine 2 dd 100-800 mg

Voor meer informatie verwijzen we door naar de Pallialine-richtlijn “Hoesten” (2010)

4. KORTADEMIGHEID

Wanneer kies je bij de behandeling van kortademigheid voor morfine en/of voor sedativa? Waarop baseer je die keuze?

Medicamenteuze behandeling van kortademigheid:

Morfine is eerste keuze
Ter verlichting van kortademigheid bij patiënten in de palliatieve fase gaat de voorkeur uit naar een behandeling met morfine. Dit is het meest effectieve middel bij de behandeling van dyspnoe.
Combinatie met sedativa
Overweeg bij onvoldoende effect van morfine, zeker als angst en spanning een rol lijken te spelen, toevoeging van een benzodiazepine.

Voor meer informatie verwijzen we door naar de richtlijn “Dyspnoe in de palliatieve fase” (2015), IKNL

5. ZUURSTOF

Wat is de plaats van zuurstof bij palliatieve COVID-patiënten?

Het is belangrijk het onderscheid te maken tussen zuurstof als supportieve therapie die de overleving verbetert en het gebruik van zuurstof voor de symptoomcontrole van kortademigheid bij terminale patiënten. Voor dit laatste is de plaats van zuurstof beperkt.

Voor meer informatie verwijzen we door naar de praktijkleidraad “Zuurstof in woonzorgcentra tijdens COVID" (stap 6: beoordeling nood aan zuurstoftherapie bij palliatieve patiënten)

6. VENTILATOR

Mogen ventilatoren gebruikt worden bij COVID-patiënten?

Het ECDC (European Centre for Disease Control) heeft in haar recente advies aangegeven om luchtstromen van persoon naar persoon te vermijden, en dus geen ventilatoren te gebruiken.

Voor meer informatie verwijzen we door naar:

De LCI-richtlijn Ventilatie en COVID-19
Maatregelen m.b.t. ventileren en verluchten tijdens corona in woningen en publiek toegankelijke gebouwen, uitgezonderd ziekenhuizen en zorginstellingen waar grote groepen besmette personen (cohorten) verblijven (Agentschap Zorg en Gezondheid)

7. TERMINALE FASE

Hoe kun je bepalen wanneer een COVID-19 patiënt zich in de palliatieve/terminale fase bevindt?

PICT en PPS zijn hulpmiddelen om te beoordelen in welke mate een patiënt als palliatief beschouwd kan worden, maar zullen in deze specifieke situatie niet altijd helpend zijn. Snelle achteruitgang met onmogelijkheid tot slikken van medicatie, wegvallen van eetlust en dorst en toenemend bewustzijnsverlies zijn tekens van de terminale fase, maar soms weet je het simpelweg niet zeker.

C. Vormingen en tools

WEBINAR Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen: Symptoomcontrole en palliatieve zorg bij COVID-19-patiënten

Op 12 november (20u-22u) en 27 november (10u-12u) organiseerden we samen met hogeschool Howest de webinar 'Symptoomcontrole en palliatieve zorg bij COVID-19-patiënten.'

Klik hier voor alle info.

Hier kun je de webinar gratis herbekijken.

WEBINAR Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen: Afscheid, verlies en rouw tijdens corona

Samen met experts en zorgverleners ontwikkelden we een webinar over afscheid, verlies en rouw tijdens corona. Op ons YouTube-kanaal kun je de webinar integraal herbekijken.

E-CURSUS: Symptoomcontrole en palliatieve zorg bij kwetsbare ouderen met COVID-19 - HOWEST

De cursus biedt een overzicht van symptoomcontrole en palliatieve zorg bij kwetsbare ouderen met COVID-19.

Volg de e-course op de website van HOWEST.

E-CURSUS: Symptomen en parameters bij COVID-19 - HOWEST

De e-course biedt een overzicht van de symptomen en parameters bij COVID-19.

Volg de e-course op de website van HOWEST.

E-CURSUS: Beslissingen over zorg voor kwetsbare ouderen bij COVID-19

Deze e-course geeft een overzicht van de beslissingsboom die werd ontwikkeld door de Belgische vereniging voor Gerontologie en Geriatrie, een instrument dat professionals helpt om keuzes te maken rond een eventuele ziekenhuisopname en andere behandeling van ouderen met COVID-19.

Volg de e-course op de website van HOWEST.

E-CURSUS: hygiënische maatregelen ter preventie van de verspreiding van COVID-19 - HOWEST

De cursus richt zich specifiek tot de thuiszorg, ouderenzorg en zorg voor personen met een beperking en biedt een overzicht aan maatregelen rond hand- en hoesthygiëne, het gebruik van beschermingsmiddelen en reiniging en ontsmetting.

Raadpleeg de e-course op de website van HOWEST.

Een overzicht van alle e-courses van HOWEST is terug te vinden via www.howest.be/nl/covid19

Covid-19-communicatiestrategieën voor zorgverleners naar patiënten en naasten

De Onderzoeksgroep Zorg rond het Levenseinde van de VUB en UGent heeft een leidraad ontwikkeld met verschillende strategieën die je kan gebruiken in de communicatie met patiënten en naasten over (moeilijke) onderwerpen gerelateerd aan de coronacrisis. Klik hier om het document te raadplegen.

2. Afscheid en rouw tijdens corona

WEBINAR Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen: Afscheid, verlies en rouw tijdens corona

Samen met experts en zorgverleners ontwikkelden we een webinar over afscheid, verlies en rouw tijdens corona. Integraal te bekijken op ons YouTube-kanaal!

Flyer UZ Leuven

Psychologen van de palliatieve eenheid van het UZ Leuven ontwikkelden de flyer "In verbinding blijven op afstand." De flyer wordt in het hele ziekenhuis gebruikt om patiënten en hun naasten te ondersteunen.

Supportteam Rouwbegeleiding Corona

Hogeschool PXL in Hasselt heeft een Supportteam Rouwbegeleiding Corona opgericht, waar zorgverleners en familieden van COVID-19-patiënten bijprofesssionele rouwbegeleiders terechtkunnen voor steun en advies. Meer info op hun website

De Weg Wijzer, expertisecentrum voor trauma- en rouwbegeleiding

Neem een kijkje op de website van De Weg Wijzer voor advies over afscheid, verlies en rouw tijdens corona.

Als Federatie Palliatieve Zorg Vlaanderen benadrukken we het belang van bezoek voor bewoners van woonzorgcentra. In een interview met twee directeurs van woonzorgcentra bespraken we hun visie en aanpak. Lees meer.

3. Beleid

We stuurden een memorandum uit naar de verschillende overheden, waarin we opriepen om meer aandacht te hebben voor palliatieve zorg in tijden van corona. Lees het memorandum hier en het persbericht hier.

4. Het belang van palliatieve zorg tijdens corona

Oktober 2020: persbericht n.a.v. de Internationale Dag van de Palliatieve Zorg: “Palliatieve zorg tijdens corona. Bedreigd, maar belangrijker dan ooit!"

Bekijk hier onze filmreeks over palliatieve zorg tijdens corona, waarin we bewijzen dat palliatieve zorg tijdens corona wél kan. Sterker nog: het is belangrijker dan ooit!

April 2020: Boodschap van onze voorzitter dr. Gert Huysmans: Het COVID-19 virus maakt geen onderscheid. Palliatieve zorg maakt wel een verschil

De impact van de crisis op palliatieve zorg in de pers:

oktober - S-Plus Magazine - 'Wanneer corona ons confronteert' - Interview met dr. Gert Huysmans, voorzitter
17/09 - De Artsenkrant - 'Meermaals heb ik gedacht: doen wij mensen dit echt aan?" Over palliatieve zorg tijdens corona - Interview met dr. Gert Huysmans, voorzitter
18/06 - Artsenkrant - Collateral damage - opiniebijdragen door dr. Gert Huysmans, voorzitter
08/04 - Het Laatste Nieuws - Palliatief verpleegkundige Tine getuigt - met Tine Wouters, verpleegkundige Coda
10/04 - De Standaard - Waarom we zelden sterven zoals we willen - met Yves De Raes, voorzitter werkgroep PZE

5. Nuttige links

Actuele adviezen en accurate cijfergegevens over het virus raadplegen:

Advies voor het omgaan met mensen met dementie tijdens de coronacrisis kan u terugvinden op de website van het Expertisecentrum Dementie.

Advies voor het omgaan met mensen met een beperking tijdens de coronacrisis kan u terugvinden op de website van het Vlaams Agentschap voor personen met een handicap.

Voor het algemene publiek is de website www.info-coronavirus.be opgericht.
Mensen met vragen kunnen ook bellen naar het federale callcenter op 0800 14689 of mailen naar het e-mailadres:coronavirus@health.fgov.be.

Wij raden aan om voorzichtig om te springen met de berichtgeving omtrent het virus. Op sociale media, via sms en e-mail circuleren adviezen, waarschuwingen en alarmerende berichten die niet altijd waar zijn. Het gaat om misleidende informatie. Daarom heeft VRT NWS de meest voorkomende feiten en fabels in kaart gebracht in Check: een rubriek waarin ze beweringen, geruchten en nepnieuws checkt. Raadpleeg deze rubriek hier.

6. Onze werking

Momenteel werken we volledig van thuis uit, maar we blijven telefonisch en via mail bereikbaar. Hier kun je al onze contactgegevens terugvinden.

Onze opleidingen, vergaderingen en overleggroepen gaan zoveel mogelijk digitaal door. Indien dit niet mogelijk is, worden ze uitgesteld of geannuleerd. Op onze website kun je steeds de actuele stand van zaken rond onze opleidingen raadplegen.

We bieden graag ondersteuning en advies rond de organisatie van digitale opleidingen of vergaderingen. In deze presentatie hebben we tips gebundeld. Bij vragen, aarzel niet contact op te nemen met onze digi-ambassadeur Nathalie Hamaide via nathalie.hamaide@palliatief be of tel 02 255 30 40.

7. Contact

Heb je vragen of opmerkingen? Wil je een probleem bij ons signaleren? Wil je een initiatief delen met collega’s? Aarzel niet om ons te contacteren:

Anneleen Janssen: anneleen.janssen@palliatief.be, tel 02 255 30 46

Aude Defurne: aude.defurne@palliatief.be, tel 02 255 30 44

Bedankt!

Tot slot bedanken wij alle zorgverleners voor de zorg die zij in deze moeilijke en uitdagende tijden dragen voor de kwetsbare mensen in onze samenleving! We bewonderen jullie inzet en wensen iedereen goede moed voor de komende tijd!